ضروریه ذاتیهضروریه ذاتیه، یکی از اصطلاحات به‌کار رفته در علم منطق بوده و به‌معنای قضیه موجهه دالّ بر ضرورت ثبوت محمول برای موضوع به شرط وجود موضوع است. ۱ - توضیح اصطلاحاز اقسام قضیه ضروریه، قضیه "ضروریه ذاتیه" است. هر قضیه موجهه‌ای که حکم به ضرورت محمول برای موضوع به ثبوت ذات موضوع، مقید باشد (در عربی برای اشاره به این تقیید لفظ "مادام الذات" را در قضیه به کار می‌برند) آن را قضیه ضروریه مطلقه یا ذاتیه گویند. زیرا ضرورت، مقید به وصف یا وقت مشخص نشده است. مانند: "انسان، تا وقتی موجود است، ضرورتاً حیوان است". قضایایی که در علوم متداول است، اگر چه همه به صورت مطلقه (یعنی بدون ذکر جهت) استعمال می‌شوند، در حقیقت بدون استثناء ضروریه‌اند یعنی ماده آنها ضرورت است مانند: "حرارت موجب انبساط فلز است"، و "زمین متحرک است". منظور از ذات موضوع در تعریف ضروریه ذاتیه، افراد موضوع است مثلاً در قضیه هر انسانی بالضرورة حیوان است، منظور این نیست که هر چه انسان باشد من الازل الی الابد حیوان است، بلکه مقصود این است که هر فردی که انسان است، مادام که ذات او موجود است، حیوان است چرا که البته وقتی انسان از بین رفت، دیگر حیوان هم نیست. [۳]
مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد، ص۱۶۹.
[۴]
خوانساری، محمد، منطق صوری، ص۶۶.
۲ - تحقق قضیه ضروریه ذاتیهقضیه ضروریه ذاتیه در سه مورد تحقق می‌یابد: ۱. حمل ذات بر ذات، مثل: هر انسانی بالضرورة انسان است؛ ۲. حمل ذاتی بر ذات، مثل: هر انسانی بالضرورة حیوان است؛ ۳. حمل لازم ماهیت بر ماهیت، مثل: هر عدد چهار بالضرورة زوج است. [۵]
فرصت شیرازی، میرزا محمد، اشکال المیزان، ص۵۳.
[۷]
شیرازی، قطب‌الدین، درة التاج (منطق)، ص۸۴.
[۸]
تهانوی، محمدعلی بن علی، کشاف اصطلاحات الفنون و العلوم، ج۲، ص۸۷۷-۸۷۹.
۳ - مستندات مقالهدر تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است: • خوانساری، محمد، منطق صوری. • فرصت شیرازی، میرزا محمد، اشکال المیزان. • مظفر، محمدرضا، المنطق. • مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد. • شیرازی، قطب‌الدین، درة التاج (منطق). • قوام صفری، مهدی، ترجمه برهان شفا. • تهانوی، محمدعلی بن علی، کشاف اصطلاحات الفنون و العلوم. • سبزواری، ملاهادی، شرح المنظومة. • مشکوةالدینی، عبدالمحسن، منطق نوین مشتمل بر اللمعات المشرقیه فی الفنون المنطقیه. ۴ - پانویس
۵ - منبعپایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «ضروریه ذاتیه»، تاریخ بازیابی۱۳۹۶/۲/۲. |